Thác Tiên Đèo Gió nằm trong khu vực rừng già nguyên sinh Đèo Gió với diện tích 3.947 ha, ở hai bên bờ có những thảm thực vật xen kẽ giữa dòng chảy tạo nên một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp.
Danh lam thắng cảnh Thác tiên Đèo Gió (hay còn gọi là Văng Táng Tinh, văng là vực, táng tinh là con vật giống con Kỳ Nhông dạng con rồng, nghĩa là vực rồng) nằm trong địa phận thôn Ngam Lâm, xã Nấm Dẩn, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang với độ cao trên 1.315m so với mực nước biển. Ngọn thác được hình thành bởi dòng suối có tên gọi Tả Nán được bắt nguồn từ dãy núi đá vôi của xã Tả Củ Tỷ, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, Suối Tả Nán có chiều dài khoảng 20 km, chảy qua địa phận các thôn Ngam Lâm, Nấm Chiến, Tân Sơn, Thống Nhất, Nấm Chanh của xã Nấm Dẩn, sau đó ra sông Chảy và nhập vào ngã ba của cầu treo thị trấn Cốc Pài huyện Xín Mần.
Đến địa phận thôn Ngam Lâm, dòng suối đổ xuống vách núi Đèo Gió tạo nên dòng thác lớn. Dòng thác trắng xóa, nhìn từ xa bồng bềnh mềm mại như mái tóc dài của người thiếu nữ, có lẽ vì vậy mà nhân dân trong vùng gọi là Thác Tiên. Nằm trong khu vực rừng nguyên sinh, lưu lượng nước của dòng thác khá ổn định, cung cấp và điều hòa nước tưới tiêu cho nhân dân quanh vùng và là nơi phòng hộ đầu nguồn quan trọng.
Dòng thác đổ từ trên cao xuống khoảng 12 m tạo thành một vực nước sâu từ 4m - 5m, rộng hơn 150 m2, gần giữa vực nước có tảng đá lớn nổi lên, tựa như một ốc đảo, du khách có thể nghỉ ngơi, ngắm cảnh, chụp ảnh trên ốc đảo này. Thác Tiên Đèo Gió nằm trong khu vực rừng già nguyên sinh Đèo Gió với diện tích 3.947 ha, ở hai bên bờ có những thảm thực vật xen kẽ giữa dòng chảy tạo nên một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp, hệ thực vật phong phú và đa dạng với các loại lâm sản như: Sến, Táu, Dổi, De Kháo, Song, Mây...
Nơi đây còn tồn tại một cây Sến khoảng 500 tuổi, đường kính trên 2m, rừng còn có nhiều loài động vật quý hiếm như: Hổ, Báo, Gấu, Hươu, Nai, Hoẵng, Sơn Dương, Sóc Bay, Lợn rừng, Cày hương, Gà rừng… các loài chim quý như Họa Mi, Quạ, Chào Mào, Cắt, Én đỏ, Én xanh, Én vàng... tạo nên một môi trường sinh thái đa dạng cho khu vực Thác Tiên Đèo Gió. Chính điều này đã góp phần tạo cho Thác Tiên Đèo Gió một cảnh quan nguyên sơ và đẹp thơ mộng.
Thác Tiên Đèo Gió là một bức tranh “Sơn-Thủy hữu tình”, lại được thiên nhiên ưu ái ban tặng cho khí hậu mát mẻ, trong lành quanh năm. Cách đó không xa là bản làng của người Nùng vẫn còn giữ nguyên vẹn những nét văn hóa truyền thống, những phong tục tập quán của dân tộc, với điệu hát lướn nồng nàn lôi cuốn lòng người, những câu truyện huyền thoại dân gian lâu đời gắn liền với tên đất, tên làng và đặc biệt, còn có cả huyền thoại gắn với Thác Tiên, Đèo Gió.
Đó là câu chuyện kể về tình yêu giữa người con gái tóc dài ở bản người Nùng với người con trai Thần rừng, nhưng do lời nguyền của thần nước, đã hóa thân vào dòng nước, mái tóc của cô tạo thành dòng thác trắng xóa, mềm mại, đó chính là Thác Tiên Đèo Gió ngày nay.
Nhìn từ xa, thác Tiên như mái tóc dài mềm mại của cô gái tuổi trăng tròn buông lững lờ theo làn gió, phấp phới, tỏa hơi sương mát lạnh. Với giá trị nhiều mặt về địa chất, địa mạo, địa lý, đa dạng sinh học và hệ sinh thái đặc thù, ngày 16/11/2009 Thác Tiên Đèo Gió được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là danh lam thắng cảnh cấp quốc gia.
Theo Âu Diện (Xín Mần - Hà Giang)
